Verzuim en verloop in zorgsector stijgen naar alarmerend niveau
De Nederlandse zorgmarkt staat voor de grootste HR uitdaging sinds de financiële crisis. Hoewel de winst van zorgaanbieders vorig jaar steeg van 1,0% naar 1,8%, bereiken zowel het verzuim als het verloop binnen zorgorganisaties alarmerende niveaus. “Het is positief dat de zorgsector meer winst boekt, maar tegelijkertijd is het zorgwekkend om te zien dat de sector worstelt met het aantrekken en behouden van de juiste werknemers”, aldus Rob Leensen, partner bij EY en gespecialiseerd in de zorgsector.
De verontrustende cijfers staan in een onderzoeksrapport van accountants- en advieskantoor EY. De onderzoekers namen de sector uitgebreid onder de loep, en concludeerden dat in 2017, het gemiddelde personeelsverloop op ruim 13% lag en het ziekteverzuim op bijna 6%. Het hoge verloop heeft volgens de onderzoekers te maken met drie factoren. Zo is de strijd om talent steeds heviger aan het worden, vooral gezien de groeiende talentschaarste. “We zien dat mensen door de ene zorgverlener worden weggekocht bij de andere door ze een hoger salaris te bieden", zegt Leensen. "Nog niet op hele grote schaal, maar het begint wel een beetje een vechtersmarkt te worden."
Een andere belangrijke reden voor vertrekkende zorgprofessionals is dat veel van hen ook de zorgbranche als geheel verlaten. De hoge werkdruk is een van de belangrijkste redenen hiervoor, vooral bij jongeren. Volgens onderzoek van Een Vandaag, wil 60% van de jongeren die de zorg de rug toekeren, niet meer terug.
De oorzaak: de werkdruk is te hoog en jongeren klagen bovendien dat er te weinig begeleiding is. Andere veelgehoorde klachten onder het gros van de professionals vormen de onderbetaalde salarissen. Door de bloeiende economie is er in meerdere sectoren een tekort aan mensen, met als gevolg dat bedrijven trekken aan de (vertrekkende) zorgprofessionals, waarbij ze dus bereid zijn om deze meer te betalen. Veel zorgprofessionals overwegen om die reden dan ook de stap om zich om te scholen naar een nieuw beroep. Ter illustratie: in 2017 hebben bijna 80 000 verpleegkundigen de zorg verlaten.
In het rapport van EY, namen de auteurs het verzuim en verloop voor elk van de segmenten binnen de zorg (zie onder) onder de loep. Ze concluderen dat vooral het verzuim en verloop ook in subsectoren als de GGZ, de jeugdzorg en de gehandicaptenzorg ongewenst hoog zijn. Over de hele linie, leidt het penibele personeelsplaatje tot allerlei ongewenste effecten, zegt Leensen. Niet alleen de dienstverlening aan cliënten, maar ook neveneffecten zoals dienstverbanden die worden omgezet in zzp-constructies, inmenging van detacheringsbureaus en rijke instellingen die bereid zijn om hun personeel een salarisschaal meer te betalen dan elders in de subsector gebruikelijk is.
De vraag is echter of de situatie de komende jaren beter kan worden. Uit ramingen van het ministerie van Volksgezondheid, blijkt dat als er niets gebeurt er over een aantal jaar een groot tekort is aan zorgprofessionals. Voor verpleegkundigen zou het tekort oplopen tot zo’n 125.000 over vier jaar. Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Hugo de Jonge probeert dit vraagstuk te tacklen met een speciaal actieprogramma, gericht op extra studenten, zij-instromers en herintreders. Hij trekt €320 miljoen uit om het tekort aan verpleegkundigen tegen te gaan, bovenop de veelbesproken €2,1 miljard extra – ‘de 2,1 miljard van (toenmalig staatssecretaris) van Rijn’ – vanaf 2012 jaarlijks aan het verbeteren van verpleeghuiszorg zal worden uitgetrokken.
Leense: “Als deze trend zich voortzet dan is het maar de vraag of er überhaupt nog mensen beschikbaar zijn om in de ouderenzorg aan de slag te gaan. Het is dan mogelijk dat een deel van de €2,1 miljard die het kabinet vanaf 2021 beschikbaar stelt voor betere zorg niet ingezet kan worden omdat er geen personeel is om het werk te doen. Een gemiste kans.”
Verzuim en verloop per zorgsegment
Uit het rapport van EY blijkt dat het personeelsverloop bij de universitair medische centra’s (UMC’s) licht is afgenomen tot 10,8%, wat lager is dan het gemiddelde verloop bij alle subsectoren samen (13,3%). Daar staat tegenover dat het ziekteverzuim bij de academische ziekenhuizen is toegenomen van 4,3% naar 4,5%. “Daarmee blijven de UMC’s nog onder het gemiddelde van de gehele zorgsector (5,7%)”, schrijven de onderzoekers.
Ook voor topklinische ziekenhuizen zijn het personeelsverloop en ziekteverzuim belangrijke aandachtspunten. Er is sprake van een tekort aan zorgpersoneel en instellingen hebben moeite geschikte medewerkers te vinden. Het personeelstekort wordt opgevangen door de inhuur van extern personeel. Toch liggen zowel het ziekteverzuim als het personeelsverloop iets onder het landelijke gemiddelde van de algehele zorgsector, blijkt uit de cijfers.
Bij de algemene ziekenhuizen is het personeelsverloop licht afgenomen. Deze groep scoort op dit punt beter dan het gemiddelde van alle subsectoren (13,3%). Het ziekteverzuim is met 4,7% gelijk aan het voorafgaande jaar en ligt hiermee onder het gemiddelde van de gehele zorgsector (5,7%), valt te lezen in het rapport. In 2017 is verder een significante toename zichtbaar in de categorie ‘personeel niet in loondienst’. De extra inhuur is veroorzaakt door het tekort aan zorgpersoneel. Tot slot geven algemene ziekenhuizen aan dat er vacatures openstaan die zij niet op korte termijn kunnen invullen.
Bij revalidatiecentra zijn, in lijn met het algemene beeld binnen de zorgsector, het verzuim en het verloop vorig jaar gestegen. Het verzuimpercentage ligt echter onder het sectorbrede gemiddelde, waarbij de revalidatiecentra behoren tot de top-5 subsectoren met het laagste verzuimpercentage. Ook het verloop is in de revalidatiecentra lager dan het gemiddelde van de zorgsector, aldus de onderzoekers.
Het verloop en het verzuim van zelfstandige behandelcentra’s (ZBC’s) liggen onder het gemiddelde van de zorgsector. Opvallend is volgens de auteurs wel de toename van het verzuimpercentage met 47,8% ten opzichte van 2016. Drie behandelcentra hebben een ziekteverzuim boven de 10% in 2017 (in 2016 één instelling).
In geestelijke gezondheidzorg (GGZ) instellingen geven de verloop- en verzuimpercentages aanleiding tot zorg, stellen de onderzoekers. “Het verzuim is de afgelopen vijf jaar niet zo hoog geweest. Daarnaast ligt het verloop ruim boven het gemiddelde. Medewerkers van GGZ-instellingen zijn de afgelopen jaren geconfronteerd met een sterk toegenomen administratieve lastendruk, verhoging van de zorgzwaarte als gevolg van vergaande ambulantisering en een tekort aan personeel. Het tekort aan hoogopgeleid personeel zal de komende jaren verder oplopen.” Deze ontwikkelingen leiden volgens EY tot een hoge werkdruk in de GGZ, wat mogelijk verzuim en uitstroom tot gevolg heeft.
Jeugdzorginstellingen hebben te maken met een toenemend personeelsverloop (15,7%) en ziekteverzuim (6,9%). De onderzoekers doen een aanbeveling: “Wij adviseren jeugdzorginstellingen om de werkdruk te verlagen om verzuim en verloop te beheersen. Daarnaast dienen instellingen aandacht te hebben voor talent management om goed personeel te behouden.”
Bij Regionale instellingen voor beschermd wonen (RIBW) is het verzuim gestegen van 5,6% in 2016 naar 6,1% in 2017. Daarnaast is het personeelsverloop toegenomen van 11,5% naar 13,4%. Hiermee is het verzuim bij RIBW-instellingen hoger dan het gemiddelde in de gehele sector (5,7%) en ook het personeelsverloop is hoog te noemen. “De uitdagingen voor RIBW-instellingen voor de komende jaren zijn terugdringing van het ziekteverzuim en behoud van goed personeel”, schrijven de auteurs van het rapport.
Binnen de gehandicaptenzorg zijn zowel het verzuim als verloop in 2017 toegenomen. De gehandicaptenzorg scoort op het gebied van verzuim slechter dan gemiddeld en behoort tot de top-5 subsectoren met het hoogste verzuimpercentage. De onderzoekers lichten toe: “Medewerkers ervaren dat cliënten steeds agressiever reageren op hun begeleiders, waardoor zij zich minder veilig voelen op het werk. De stress die dit gevoel van onveiligheid met zich meebrengt, kan een verklaring zijn voor het hoge verzuimpercentage.”
Zowel het verzuim als het verloop zijn in de ouderzorg (VVT) in 2017 gestegen. De percentages zijn volgens de onderzoekers “zorgwekkend” te noemen. Zowel het verzuim- als verloopcijfer behoren tot de hoogste drie van de tien subsectoren. Ten aanzien van het verzuim scoren alleen de RIBW- en jeugdzorginstellingen slechter. Bij het verloop zijn dit alleen de GGZ- en jeugdzorg-instellingen. De auteurs besluiten: “De toename van de zorgzwaarte in combinatie met het lage aantal afgestudeerde HBO-verpleegkundigen zorgt ervoor dat er momenteel duizenden lastig in te vullen vacatures openstaan. De ouderenzorg staat voor de enorme uitdaging om de komende jaren gekwalificeerd personeel aan te trekken en te behouden.”