BMC Advies: Tussenstand van decentralisaties 2015
Per 1 januari van dit jaar zijn in Nederland officieel drie grootschalige decentralisaties ingegaan: die van de wet maatschappelijke ondersteuning (wmo), de participatiewet en de jeugdzorg. Volgens de overheid zijn gemeenten inmiddels voldoende klaar voor hun nieuwe taken. Volgens BMC Advies, dat zich baseert op ervaringen bij zo’n 60 gemeenten, klopt dat beeld, maar ligt er nog wel veel werk bij gemeenten om de transities in 2015 succesvol voort te zetten.
Decentralisaties
In het kader van de participatiesamenleving, en kostenbesparing, schuift de overheid vanaf begin dit jaar drie grote taken af op de gemeenten. Onderdeel van de ‘drie decentralisaties’ vormt ten eerste de overheveling van de begeleiding, ondersteuning en verzorging uit de Awbz naar de ‘Wet maatschappelijke ondersteuning’ (Wmo). Verder ligt de uitvoering van de ‘Participatiewet’ voor WWB, voormalig Wajong en Wsw inmiddels bij gemeenten, die daarbij samenwerken met werkgevers, werknemers en regionale organisaties. Tenslotte is ook de Jeugdzorg op de schop gegaan – gemeenten zijn nu verantwoordelijk voor de provinciale jeugdzorg, de jeugdbescherming en –reclassering, de Jeugd GGZ en de zorg voor licht verstandelijk gehandicapte jeugd. Hiervoor had het Rijk zelf de verantwoordelijk voor deze taken.
Het idee achter de decentralisaties is dat gemeenten de diensten effectiever en efficiënter kunnen leveren; zij staan immers veel dichter bij de samenleving. Ook wordt voor gemeenten de kasstroom overzichtelijker, omdat ze één budget krijgen om de participatie in de samenleving te bevorderen.
De afgelopen maanden hebben diverse uiteenlopende geluiden over de voortgang van de decentralisaties de revue gepasseerd. Volgens sommigen hebben gemeenten nog bergen werk te verzetten, en lopen een aantal gemeenten zelfs serieuze risico’s bij de uitvoering, terwijl er volgens anderen weinig aan de hand is. Om de stand van zaken binnen het decentralisatielandschap in kaart te brengen besloot BMC Advies, een managementbureau gespecialiseerd in de publieke sector, een tijdje geleden om zelf polshoogte te nemen. Het bureau vroeg zijn adviseurs, actief als projectmanager, procesbegeleider en/of kennisexpert binnen het sociaal domein bij in totaal 60 gemeenten, om de status quo te schetsen van de lopende decentralisaties, en om een beeld te krijgen welke thema’s en risico’s er nog spelen. Een samenvatting van de belangrijkste bevindingen en aanbevelingen:
Geen transformatieagenda
Bijna 70% van de onderzochte gemeenten heeft nog geen expliciete transformatieagenda met een concrete activiteitenplanning. Gemeenten hebben geconcentreerd gewerkt aan de transitie en een zorgvuldige overdracht van taken. Voor alle gemeenten geldt echter dat in 2015 richting gegeven moet worden aan de daadwerkelijke omslag. Daarin is in 2015 een plan nodig.
Bezuinigingsopgave grotendeels ingevuld
Het merendeel van de BMC adviseurs (75%) schat in dat gemeenten binnen het macrobudget hebben gecontracteerd. Dat betekent dat door de inkoop door gemeenten een belangrijk deel van de bezuinigen kan worden gerealiseerd. Een voorzichtig perspectief op een belangrijk resultaat.
Grootste financieel risico bij jeugdzorg
De grootste onzekerheid en de grootste afwijkingen werd door 95% van de adviseurs geïdentificeerd bij de jeugdzorg. Daar spelen diverse elementen een rol. Allereerst beschikken gemeenten niet over actuele gegevens en daarom ook niet over werkelijke kosten. Verder staat het budget onder druk vanwege de groeiende vraag. Daarnaast zal de druk toenemen omdat tegelijkertijd het traject van afschalen snel wordt ingezet en daarmee het beroep op de eerste lijn zal toenemen. Tenslotte wordt voorzien dat sociale teams grote voorzichtigheid gaan betrachten in jeugdzorgvragen om risico’s op ongelukken te voorkomen. Verwacht wordt dat door deze processen de druk zal toenemen. BMC Advies schat in dat inhoudelijke en financiële risico’s groot zijn en dat in 2015 interventies nodig zijn om de gewenste verandering door te zetten.
Weinig samenwerking in backoffice-taken
70% van de gemeenten heeft de backoffice-taken zelf georganiseerd. Dat betekent dat er een grote diversiteit ontstaat in de uitvoering van financieel beheer, ICT-administratie en -registratie. In de kern gaat het in de decentralisaties om andere taken (regie op zorg). De vraag is of hier in 2015 veel risico’s ontstaan, en of efficiency is gediend met de gedifferentieerde aanpak. Mogelijk zal het werk op deze onderdelen de vernieuwingskracht beperken.
Sociale wijkteams: het nieuwe toegangsmodel in Nederland
Uit de feedback van de adviseurs blijkt dat bijna 90% van de gemeenten in een of andere vorm werkt met sociale wijkteams of gebiedsteams. Met die aanpak wordt het hoofdmodel van de nieuwe professie vormgegeven. Het algemene beeld is dat de opdracht van de teams breed is; dat taken op het terrein van Participatie, Jeugd en Wmo daar zijn ondergebracht en dat de toegang in bijna alle gemeenten de centrale functie is. Het merendeel van de sociale teams beschikt over mandaten om de taak goed uit te voeren.
Verder wordt inhoudelijk duidelijk dat in de meeste gemeenten de afspraken met de zorg (huisartsen en inzet wijkverpleegkundige) nog niet operationeel zijn. Daarin ligt een kwetsbaar punt voor de teams. Tenslotte ontstaat uit de respons ook het beeld dat de inbreng vanuit de participatiewet en -taken in verhouding beperkt is. De indruk ontstaat dat de aansluiting met de andere terreinen onvoldoende tot stand komt om een daadwerkelijk integrale aanpak te ontwikkelen.
Resultaten en monitoring van gebiedsteams nog niet geregeld
In aansluiting op onderzoek dat BMC Advies samen met de Universiteit van Twente eerder doorvoerde, blijkt dat in bijna 60% van de gemeenten nog geen scherpe afspraken zijn over de prestaties (resultaten) van de gebiedsteams en dat er nog geen heldere afspraken zijn over het meten van de inzet en effecten (monitoring). Volgens BMC is dit een onderwerp dat in 2015 met prioriteit moet worden opgepakt. Het bureau stelt dat de monitoring op resultaten de kern vormt van de veranderkracht van de gebiedsteams. En dat onderwerp sluit ook aan bij de noodzaak om nu ook de transformatie op te pakken. De onderwerpen contracteren en monitoren horen volgens de adviseurs met prioriteit op de transformatie-agenda van gemeenten te worden genoteerd.
Inzet nulde lijn en informeel circuit wordt niet gemeten
Overigens past in dit onderwerp nog een risico in het meten van resultaten. Uit een specifieke inventarisatie werd duidelijk dat gemeenten niet monitoren hoe de hulp of zorgverlening verloopt op het moment dat die in het informele circuit wordt opgevangen. Daarmee blijft een cruciaal deel van de informatie over de werking van de transformatie, de effectiviteit van de nulde lijn en van het informele sociale circuit, buiten beeld. Zonder aandacht voor dat deel mist straks informatie om een helder beeld te geven.
Conclusie
BMC Advies concludeert dat het opzetten van een transformatieagenda in 2015 voor gemeenten noodzakelijk is, omdat anders het risico ontstaat dat het tempo daalt of dat de voortgang van de implementatie de aandacht opeist. Het adviesbureau pleit voor een checklist voor de aanpak in 2015 en identificeert urgente thema’s die op korte termijn aandacht vragen. Zo moet allereerst onderzocht worden of aanvullende acties nodig zijn rond jeugdzorg (om financiële en inhoudelijke risico’s te voorkomen). Verder moeten werkafspraken en het contracteren van sociale wijkteams verder uitgewerkt worden en moet ook een monitor ontwikkeld en gebruikt worden om als benchmark te dienen.
Bovendien waarschuwt BMC Advies voor het “opnieuw uitvinden van wielen” ten aanzien van ondersteuning. Daarbij gaat het om de vraag: moeten backoffice systemen gestandaardiseerd worden of in de huidige vorm behouden blijven? Tenslotte raden de adviseurs aan dat voor het meten van de resultaten de regie centraal georganiseerd moet worden om de kwaliteit van onderzoek en een overkoepelend beeld te kunnen borgen (waardoor lacunes voorkomen worden).
