Provocatief coachen tijdens een organisatieverandering

Consultants hebben vaak te maken met organisatieverandering. Bij organisatieverandering zijn er altijd medewerkers die coaching nodig hebben. Een nieuwe mogelijkheid is dan ‘provocatief coachen’: een innovatieve, uitdagende manier van helpen, die zich sterk onderscheidt van de traditionele vormen. Psycholoog en directeur van het IEP Instituut Jaap Hollander geeft uitleg. 

Organisaties zijn in beweging en dat zullen zij voorlopig wel blijven. Er wordt samengevoegd, opgesplitst, puin geruimd, gekanteld, gediversifieerd, enzovoort. Meestal is de focus rationeel en schematisch. Er worden nieuwe structuren ontworpen, nieuwe workflows, nieuwe allocaties van mensen.

Toch valt het vaak tegen wat zo'n reorganisatie oplevert. Want onder die bovenstroom van rationele plannen ligt een onderstroom van drijfveren, loyaliteiten, cultuur en soms ook gewoon rauwe emotie. Die onderstroom is vaak niet in overeenstemming met de bovenstroom. En dan gaan medewerkers dwarsliggen, hun eigen weg volgen of om zich heen kijken. In extreme gevallen raken ze gedemotiveerd, overspannen of burned out. Meestal in die volgorde. En dat is waar de coach, de psycholoog, of zelfs misschien de psychiater om de hoek komen kijken.

Allerlei verschillende methoden

Als je rond gaat vragen naar een coach, of je gaat zoeken op Google, kom je honderden verschillende methoden tegen. Aan het ene uiteinde van het spectrum heb je puur adviserend coachen: doe het gewoon eens zus of zo, probeer gewoon eens dit of dat. Vaak heeft de coach zelf te maken gehad met het soort problemen waar zijn klant mee worstelt. Hij heeft daar zijn weg in gevonden en die geeft hij nu door aan zijn klant. 

Of nog dichter bij huis: iemand wordt gecoacht door een collega die de taak kent. Dit zou je een soort gedragstherapie kunnen noemen. De coach komt met een aantal concrete acties. Wat overigens wel bekend is – dit terzijde – is dat dit soort adviezen vaak niet wordt opgevolgd. Aan het andere uiteinde heb je een soort psycho-analyse. De coachee gaat op zoek naar zijn diepere emoties en drijfveren en meestal spelen daarbij zijn opvoeding in zijn levensgeschiedenis een hoofdrol.

Provocatief coachen

Een relatief nieuwe methode is het provocatief coachen. ‘Provocatief’ betekent hier: ‘uitdagend’. Het is een cocktail van humor, warmte en uitdaging. Die humor en de warmte zijn wat het provocatieve coachen anders maakt dan confrontatie of sarcasme. De provocatieve coach prikkelt je en hij zegt dingen die je niet wilt horen, maar hij doet het met liefde. 

Het motto van de provocatieve coach is: “Soms moet je de ezel aan zijn staart trekken om hem vooruit te laten lopen”. Je kent zelf waarschijnlijk ook wel het verschijnsel van de manager of de coach die een medewerker een hart onder de riem probeert te steken met positieve slogans. "Ik ben er 100% van overtuigd dat je het kunt!”, “Je hebt een ongelooflijk mooi potentieel!” of "Ik weet zeker dat dit een succes wordt!”. 

Maar vaak roept zo iemand daar juist het tegenovergestelde mee op. Want de medewerker denkt: “Ja, jij hebt makkelijk praten…”, of “Jij hebt gewoon geen idee waar je het over hebt…” of “Jij wordt betaald om in mij te geloven…”. Goedbedoeld wordt juist meer twijfel en onzekerheid opgeroepen.

Aan de andere kant heb je waarschijnlijk ook wel de ervaring, dat iemand tegen je zei dat je iets juist niet kon. Je was te jong, te oud, te hard, te zacht, of je miste de juiste opleiding, of je had juist te veel opleiding gehad, noem maar op. En waarschijnlijk dacht jij toen ook: “Dat zullen we nog wel eens zien!” En vervolgens ging je bewijzen dat je het wel kon. Het is deze verzetsreactie, waar de provocatieve coach gebruik van maakt. 

“Provocatief coachen is een innovatieve, uitdagende manier van helpen, die zich sterk onderscheidt van de traditionele vormen. De provocatieve coach daagt zijn cliënt uit.”

Een schoolmeisje met een vlammenwerper

Claudia is 42 en hoofd van een afdeling R&D. Ze zit bijna een maand in de ziektewet, uitgeput en met onduidelijke lichamelijke klachten. Haar baas heeft het idee dat het met de recente reorganisatie te maken heeft, en heeft haar naar een coach gestuurd. We kijken een stukje mee bij de provocatieve coaching: 

• Claudia: Sinds de fusie zit de hele afdeling met de hakken in het zand. Ze zijn gewoon niet meer vooruit te branden.
• Coach: Ja, dus zij liggen lekker aan het strand, sokken uit. En dan probeer jij ze vooruit te branden met een soort vlammenwerper. Dat nemen ze jou niet bepaald in dank af!
• Claudia: Nou ja, we zijn toch allemaal volwassen mensen dus…
• Coach: Ja, dat zat ik mij nou net af te vragen. Jij hebt iets meisjesachtigs. Toen je daarnet binnenkwam dacht ik: “Weet haar vader wel dat ze helemaal alleen met de trein naar Nijmegen is gekomen?” En die laklaarsjes die jij aan hebt…
• Claudia: Sorry hoor, ik snap niet wat dat ermee te maken heeft.
• Coach: Een schoolmeisje met een vlammenwerper… Je bent een aparte combinatie, Claudia (lacht). Die wetenschappers vinden jou natuurlijk doodeng (maakt zogenaamd angstige, afwerend bewegingen). Aaaaah, nee! Genade! Bescherm mij alsjeblieft tegen dat kind met die wapens!
• Claudia: Nou zo erg is het heus niet hoor. De meesten vinden mij best een aardige meid.
• Coach: Ja ja, dat moeten ze wel zeggen. Dat is puur lijfsbehoud als ze jou zogenaamd aardig vinden.
• Claudia: Nee echt, wij gaan met elkaar om als gelijkwaardige professionals.
• Coach: Aha, hier spreekt het HR-handboek! Maar goed, als dat zo is, wat is dan het probleem?
• Claudia (nadenkend): Eh… ja.

Wat is er anders aan provocatief coachen?

De provocatieve coach daagt zijn cliënt uit. Dat is totaal anders dan in het traditionele coachen. En de provocatieve coach gaat de problemen lachend, als een hofnar, met veel humor en drama te lijf. Ook dat contrasteert nogal met de vaak wat zwaarwichtige stijl van de traditionele coach. 

Maar er zijn ook overeenkomsten. Zowel de provocatieve als de traditionele coach streven naar een warme relatie met hun cliënt. En beide zijn zij er op uit om de ander verder te helpen; de traditionele coach rechtstreeks en de provocatieve coach indirect. Overigens, provocatief coachen is niet voor iedereen beter. Het is vooral geschikt voor medewerkers die op het traditionele coachen niet floreren.