Een derde van voedsel wordt verspild, terwijl 800 miljoen mensen honger lijden

Een derde van het wereldwijd geproduceerde voedsel wordt jaarlijks verspild, wat neerkomt op een verspilling van zo’n $1,2 biljoen. Volgens nieuw onderzoek kan tot $700 miljard van deze schade worden ingepeperkt door oplossingen die feitelijk al op tafel liggen. Niet alleen producenten en consumenten moeten hun inspanningen opschroeven, ook van de overheid zou meer inzet voor een duurzamere voedselketen verwacht mogen worden.

In verschillende recente wetenschappelijke onderzoeken komt naar voren dat er wereldwijd ongeveer een derde meer voedsel wordt geproduceerd dan vereist is om alle mensen op aarde van voldoende voedsel te kunnen voorzien. Hoewel een hongersnood meer dan eens wordt toegeschreven aan een tekort aan middelen of aan een te groot aantal monden, produceert de wereldwijde voedselsector feitelijk genoeg om circa tien miljard mensen in leven te houden. Dat is ruimschoots voldoende: op dit moment bestaat de wereldbevolking namelijk uit circa 7,6 miljard personen. 

In 2018 zijn er volgens cijfers van de Verenigde Naties (VN) wereldwijd ongeveer 800 miljoen mensen die (ernstige) honger lijden. Ter vergelijking: in het jaar 2000 bestond deze groep uit zo’n 1 miljard personen, waarmee de omvang van het voedingsprobleem de afgelopen achttien jaar met 20% is gedaald. Een prognose van de VN laat echter zien dat de omvang van deze groep de komende dertig jaar flink zal stijgen. Zo stelt de internationale organisatie dat tegen 2050 circa 2 miljard mensen op onze planeet honger zullen lijden. 

Oorzaak

Het probleem wordt veroorzaakt doordat in grote delen van de wereld – zoals in Tsjaad, de Centraal Afrikaanse Republiek, Zambia, India en Bangladesh – de bevolking niet in staat is om de geproduceerde overvloed aan voedsel aan te schaffen. Voor producenten is het – op basis van het winstmotief als mechanisme voor de distributie van levensbehoeften – eenvoudigweg economisch efficiënter deze niet-welvarende markten links te laten liggen. Het is voor bedrijven winstgevender om overproductie te draaien, deze proberen te slijten in welvarende gebieden tegen hogere prijzen en wat over blijft weg te gooien, ondanks dat tegelijkertijd honderden miljoenen planeetgenoten verhongeren. 

Berekeningen van The Boston Consulting Group (BCG) tonen aan dat in 2018 wereldwijd voor ruim $1,2 biljoen aan voedsel wordt verspild, wat overeenkomt met zo’n 1,6 miljard ton – lees: 1,6 biljoen kilogram – aan eten en drinken dat uiteindelijk moet worden weggegooid. De energie- en arbeidskosten om die wereldwijde overproductie te realiseren zijn overigens niet meegenomen in deze berekening, waardoor de uiteindelijke getallen nog hoger kunnen uitvallen. Daarbovenop is de voedseloverproductie jaarlijks verantwoordelijk voor ruim 8% van de wereldwijde CO2-uitstoot. Kortom: aan nadelige gevolgen van ons huidige voedselsysteem geen gebrek. 

De grootste hoeveelheid voedsel – in termen van massa – wordt internationaal gezien met name verspild tijdens het productieproces. Maar liefst een derde van al het verspilde voedsel ter wereld – oftewel 0,5 biljoen kilogram – wordt gegenereerd door bedrijven. Het grootste deel hiervan komt op het conto van groente-, fruit- en graanproducenten. In de verspillingswaardeketen neemt de verwerkings- en opslagfase met 0,35 biljoen kilogram aan weggegooid voedsel de tweede plaats in beslag. Dat is slechts nipt meer dan de hoeveelheid aan eten- en drinken die consumenten op jaarbasis verkwisten: zo’n 0,34 biljoen kilogram. In geld uitgedrukt, verspillen consumenten binnen de voedselwaardeketen echter het meest. Jaarlijks komt dit neer op rond de $500 miljard, wat ruim twee keer meer is dan het bedrag dat producenten verbrassen door middel van hun voedseloverproductie ($230 miljard).

Esben Hegnsholt – Partner bij BCG en een van de auteurs van het voedselverspillingsonderzoek – geeft toelichting op de stuitende statistieken: “Ongeveer een derde van het voedsel dat over de hele wereld wordt geproduceerd, gaat verloren. Dit is een uitdaging die zo groot is dat deze is opgenomen in de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN. Maar hoewel het een ontmoedigend probleem is, zijn er vandaag de dag stappen die kunnen worden genomen op basis van de momenteel beschikbare technologie en knowhow, om op die manier voedselverlies en -verspilling in de waardeketen drastisch te verminderen.” 

Oplossing

De druk opvoeren op producenten is een strategie die geadviseerd wordt. Shalini Unnikrishnan – eveneens Partner bij BCG en auteur van het onderzoek – benadrukt dat commerciële organisaties een grote verantwoordelijkheid zouden moeten dragen om de verkwistingsproblematiek te verkleinen: “Hoewel veel belanghebbenden een rol spelen bij het bestrijden van voedselverlies en verspilling, is de rol van bedrijven misschien wel de meest kritieke. Bedrijven zijn betrokken bij elk aspect van de voedselvoorzieningsketen, van productie tot consumptie, en als gevolg daarvan hebben hun beslissingen en acties een buitenmaatse invloed. Tegelijkertijd hebben ze diepgaande expertises, inzicht in mogelijke oplossingen en geld om die oplossingen te realiseren. Bovendien komen dergelijk stappen hun resultaten uiteindelijk ten goede.”

De experts van BCG stellen in hun onderzoek dat het mogelijk is om op jaarbasis de internationale voedselverspilling met maximaal $700 miljard te verminderen. Dit scenario is weliswaar nog steeds ver verwijderd van de eliminatie van de algehele problematiek, maar mag wel worden beschouwd als een zeer belangrijke stap voorwaarts ten aanzien van het huidige systeem met zijn grootschalige economische en milieutechnische uitwassen.  

Het onderzoeksteam stelt dat dat de voedselverspilling jaarlijks met $260 miljard kan worden verminderd als het bewustzijn binnen de internationale waardeketen wordt vergroot. Denk bijvoorbeeld aan een groter bewustzijn van consumenten rondom voedselseizoenen. Momenteel kan in een Nederlandse supermarkt het merendeel van de producten het gehele jaar door worden gekocht, terwijl verschillenden groenten en vruchten niet ten alle tijden op natuurlijke wijze in ons land geproduceerd kunnen worden. Als consumenten over een groter bewustzijn beschikken rondom voedselseizoenen, stemt de vraag naar verwachting natuurlijker af op het aanbod, wat de kans op overproductie verkleint. Wel is deze factor sterk gestoeld op individuele verantwoordelijkheid, wat de collectieve doeltreffendheid van het bevorderen van bewustzijn bemoeilijkt.

Ook de voedselwaardeketen an sich blijkt volgens de onderzoekers aardig vatbaar te zijn voor verbeteringen. Zo kan ruim $150 miljard worden bespaard wanneer de logistieke onderdelen binnen de waardeketen worden geoptimaliseerd. Nog eens $120 miljard kan worden verdiend als de gehele keten efficiënter wordt ingericht. Denk in deze gevallen bijvoorbeeld aan verbeteringen op het gebied van opslag, zoals het koelen van voedsel. Daarmee kan men de levensduur van producten garanderen en zelfs verlengen, wat de hoeveelheid voedselafval inperkt. Ook kan een gedigitaliseerde infrastructuur en een verbeterde integratie tussen leveranciers leiden tot een efficiëntere waardeketen en dus tot een reductie van de wereldwijde voedselverkwisting. 

Daarnaast bieden ook veranderingen in betalingsschema’s een serieus voordeel. Momenteel worden boeren geregeld geforceerd om vroegtijdig te oogsten, zodat ze kunnen voldoen aan hoge verwachtingen van onder andere supermarktketens. Als inkopers de reguliere productiecyclus van bijvoorbeeld een aardappel nauwlettender accepteren, behoort een wat te prille oogst voortaan tot het verleden, waardoor per landbouwbedrijf per jaar minder wordt geproduceerd. Volgens de onderzoekers leidt deze meer gebalanceerde productiecyclus jaarlijks tot een vermindering van voedselverspilling – omgerekend gaat het om een slordige $60 miljard. 

Verder, zo stelt het adviesbureau, ligt er ook een verantwoordelijk bij overheden, die – als daar invulling aan wordt gegeven – de totale verkwisting van eten- en drinken met zo’n $110 miljard kunnen inperken. Zo kan er een wet- en regelgeving worden ingevoerd die bedrijven straffen en sancties oplegt wanneer er wordt verspild. Dat initiatief staat echter in schril contrast met de status quo. Momenteel is overproductie voor veel agrariërs namelijk een gunstig streven, simpelweg omdat ze door de overheid een vaste prijs per eenheid krijgen: zie ‘boterberg’ en ‘melkplas’. In plaats daarvan kan de overheid landbouwbedrijven en voedselproducten ook prikkelen om hun overproductie te limiteren.

Ten slotte zou de overheid sommige houdbaarheidsregels van voedingsmiddelen kunnen herzien. Op zout staat bijvoorbeeld soms een houdbaarheidsdatum, terwijl het product veelal vele tienduizenden jaren oud is en per definitie niet kan bederven. In 2014 maakte Sharon Dijksma – destijds Staatssecretaris van Economische Zaken in Kabinet-Rutte II – zich samen met haar Zweedse collega hard voor een verandering van de Europese regels voor houdbaarheidsdata. Naast zout, stelde Dijksma dat een datum ook beter verwijderd zou kunnen worden van extreem lang houdbare producten zoals pasta, koffie en rijst. Tot op heden laten de Europese beleidsbepalers de adviezen links liggen. 

Gerelateerd: PwC en arc-net zetten blockchain in voor bestrijden van voedselfraude.