Islamitisch bankieren in Afrika zal explosief toenemen

Naar verwachting zal Afrika in de komende jaren te maken krijgen met een grote populatiegroei, en veel van de kinderen in de regio zullen islamitisch opgroeien. Om die reden zal de vraag naar islamitische producten en (financiële) dienstverlening op het continent gaan stijgen. Een voorbeeld van een dergelijk financieel islamitisch instrument is ‘sukuk’, een soort obligatie waarbij uitgever en ontvanger de risico’s delen, zonder dat er rente gevraagd wordt. Dit is vooral voordelig voor projecten die lange termijn financiering nodig hebben.

Met de ‘islamitische economie’ wordt verwezen naar een uiteenlopende verzameling van commerciële activiteiten overal ter wereld. Voorbeelden zijn obligaties die sharia-conform zijn, halal voedsel, en islamitische reizen en mode. Deze markt strekt zich uit in een gebied van Niger tot de financiële centra van Kuala Lumpur, en had in 2013 een mondiale waarde van $3,6 biljoen. Onderdeel van deze markt is het islamitisch bankieren, dat in 2014 door BearingPoint werd geschat op $1,8 biljoen, en volgens verdere voorspellingen zal deze markt in 2018 groeien naar een waarde van $3 biljoen. 

Recent onderzoek van de Economist Intelligence Unit (EIU), een consultancybureau dat business analyses doorvoert ter verbetering van besluitvorming, richt zich op de waarde van islamitische financiële proposities voor zowel de islamitische als de niet-islamitische spelers in Sub-Saharaans Afrika. Het EIU onderzoek, getiteld ‘Mapping Africa’s Islamic economy’, werd uitgevoerd in opdracht van de Dubai Camber of Commerce & Industry en bestond uit deskresearch en interviews met experts.

In het onderzoek keken de onderzoekers naar de potentiële groei in de vraag naar islamitische producten en diensten op het Afrikaanse continent. Een van de redenen waarom de vraag de komende jaren naar verwachting gaat stijgen, is dat de regio beschikt over de snelst groeiende islamitische bevolkingsgroepen ter wereld. Van de eeuwenoude steden in de Sahel tot de moderne moskeeën in de kustregio’s telt Sub-Saharaans Afrika momenteel meer dan 250 miljoen islamitische inwoners, een aantal dat naar verwachting tussen nu en 2030 zal uitgroeien tot meer dan 385 miljoen. De meeste van hen wonen in West-Afrika, waar nu 160 miljoen moslims wonen, en naar verwachting in 2030 zo’n 257 miljoen – tegen die tijd zal de regio goed zijn voor 67% van het aantal moslims in Sub Saharaans Afrika.

De islam kent diverse culture en religieuze verplichtingen die ervoor zorgen dat moslims specifieke eisen stellen aan goederen en (financiële) diensten. Door de toename van de moslimpopulatie groeit deze specifieke ‘markt’ – waarbinnen goederen en diensten aan de gestelde criteria moeten voldoen – en dit biedt kansen voor financiële ondernemers. Deze kansen bestaan niet alleen uit het leveren van Sharia-conforme goederen en diensten aan de moslimpopulatie. “Zelfs in de landen waar het aandeel moslims laag ligt zijn de waarden en basisprincipes van islamitisch financieren – zoals investeringsproducten die alcohol en gokken mijden en leningen zonder rente – aantrekkelijk voor investeerders die ethische beleggingen zoeken of bankklanten die op zoek zijn naar alternatieve producten.”

Welke islamitische financiële producten in Sub-Saharaanse landen worden aangeboden verschilt per land. Zuid-Afrika, Kenia, Nigeria, Soedan, Gambia en Senegal zijn het toneel van de meeste islamitische financiële activiteit. In de meeste van deze landen zijn islamitische banken gevestigd en is er islamitische regelgeving van kracht. Alleen Nigeria en Zuid-Afrika hebben toegang tot Sharia-conforme fondsen, terwijl Soedan als enige Afrikaanse land islamitische microfinanciering aanbiedt. Voor sommige landen met een kleine moslimbevolking, worden islamitische economische activiteiten beschouwd als onderdeel van een commerciële strategie. Zuid-Afrika, waar de industriële sectoren het land nu hebben gepositioneerd als een exportbasis van halal goederen voor het gehele continent, is een goed voorbeeld hiervan.

Een van de belangrijkste financiële producten in islamitisch bankieren is sukuk, wat ongeveer de islamitische equivalent is van obligaties. Bij sukuk gaan islamitische banken partnerships aan met kleinere spelers, die een alternatief vormen voor de grootste bron van financiering, namelijk de overheid. Financiering vanuit de overheid is in sommige financiële markten goed voor een marktaandeel van 62%. Verder geeft sukuk, in tegenstelling tot obligaties, de investeerder zeggenschap over een deel van een asset, met bijbehorend vermogen en risico. Sukuk-uitgiften voldoen aan de islamitische wetten die ook wel bekend staan als de Sharia-principes, die het voor moslims verbieden om rente te vragen of te betalen.

Afrikaanse landen hebben aanzienlijke investeringen in hun infrastructuur nodig om te kunnen voldoen aan de groeiende vraag naar basisbehoeften, evenals om de voorspelde explosieve populatiegroei aan te kunnen. Zaken die veelal nodig zijn, zijn in het bijzonder sociale infrastructuur, zoals huisvesting, gezondheidszorg en nutsvoorzieningen. Sukuk zou een aanzienlijke rol kunnen spelen in het ondersteunen van deze landen, bij het voldoen aan hun infrastructurele behoeften.

Tussen 2001 en 2014 werden er wereldwijd bijna voor $670 miljard aan sukuk-uitgiften gedaan. De aantrekkelijkheid van het product gold wereldwijd en niet alleen voor landen met een meerderheid van moslims. De Afrikaanse regio zag de vraag naar sukuk geleidelijk stijgen. In 2014 werd bijvoorbeeld in Senegal via sukuk $200 miljoen aan lokale valuta opgehaald, van lokale en internationale investeerders. En in Zuid-Afrika werd een sukuk-uitgifte van $500 miljoen gedaan. Volgens het onderzoeksrapport demonstreren deze voorbeelden de rol die Sharia-conforme financiële instrumenten kunnen spelen, zelfs in niet-moslim landen.