IG&H: NL heeft heldere nationale pensioenambitie nodig
Het wordt hoog tijd dat de beleidsbepalers van ons land een overkoepelende visie formuleren ten aanzien van hun pensioenambitie. Als de politiek de komende periode geen knopen durft door te hakken over waar het heen wil met onze pensioenen, dan dreigt de Nederlandse markt af te glijden van de wereldtop, waarschuwt IG&H Consulting & Interim in een nieuw rapport. Welke ambities worden gesteld is van secundair belang, het gaat vooral om besluitvaardigheid en de effectieve implementatie daarvan.
In een recente bijdrage aan de nationale pensioendialoog getiteld ‘Bepalen transparante, betaalbare pensioenambitie noodzakelijk’ schetst IG&H Consulting & Interim de ontwikkelingen binnen de Nederlandse pensioenmarkt vanuit internationaal perspectief. Nederland behoort traditioneel tot de koplopers in pensioenland en ligt wereldwijd op de derde plaats, net achter Denemarken en Australië. Maar Nederland ligt nog altijd voor op bijvoorbeeld Duitsland, Zweden, Canada en de UK. Vijf jaar geleden stond Nederland nog op de eerste plek. Zowel Mercer (het bureau verantwoordelijk voor de pensioenlijst) als IG&H geloven dat – als er geen actie wordt ondernomen – nog meer terrein kan worden verloren.
Zes megatrends
De uitdagingen waarmee de pensioenmarkt te kampen heeft, komen volgens IG&H voort uit zes megatrends die de toekomst van de industrie bepalen. Deze trends gelden niet alleen voor Nederland, maar zijn wereldwijd van invloed op pensioenstelsels. Belangrijk is hoe landen hier op inspelen en hun beleid en wetgeving aanpassen. Een overzicht:
De eerste trend vormt het feit dat de pensioenmarkt zich al jaren in een financiële crisis bevindt. De structurele rentes (op staatsleningen) lagen sinds 1999 nog nooit zo laag en bovendien heerst er een onzeker beleggingsklimaat in Nederland. Trend twee is de aanhoudende vergrijzing en ontgroening (het afnemen van het aandeel jongeren in de bevolking, door teruglopende geboortecijfers, red.) in ons land. Als gevolg hiervan neemt bijvoorbeeld het aantal premiebetalenden af maar lopen de verplichtingen op.
Een derde zichtbare trend is die van meer flexibiliteit. De afgelopen jaren was er in Nederland een enorme toename van het aantal zelfstandigen en ZZP’ers. Dit heeft geleid tot meer flexibele arbeidscontracten en meer mensen die op eigen kracht hun pensioen moeten opbouwen. Verder speelt globalisering nog altijd een grote rol. Zo zorgt het aanbod van buitenlandse werknemers bijvoorbeeld voor een grote druk op de arbeidsvoorwaarden.
Een volgende trend is individualisering; in de afgelopen twintig jaar is de organisatiegraad (percentage werknemers dat lid is van een vakbond) van bedrijven fors gedaald. Anno 2015 maken mensen steeds vaker hun eigen keuzes en is hun kijk op collectiviteiten veranderd. Tenslotte vormt digitalisering de zesde en laatste megatrend. En dan met name digitalisering van dienstverlening van financiële instellingen. Door de in een snel tempo digitaliserende markt worden steeds meer data en processen aan elkaar gekoppeld. Hierdoor is dienstverlening niet alleen toegankelijker (online, mobiel etc.) geworden maar is informatie voor consumenten bovendien gemakkelijk te vinden en te vergelijken. Maar ook voor bedrijven liggen er vandaag de dag enorme hoeveelheden aan waardevolle data voor het oprapen.
De gevolgen van deze trends voor landen en dus ook voor Nederland, zijn groot. Het belangrijkste gevolg: de oorspronkelijke Nederlandse pensioenambitie wordt voor een groot deel van de bevolking niet meer gerealiseerd, en op termijn dreigt een nog groter financieel gat ten opzichte van de doelstellingen. Kortom, hoe houdbaar is het systeem nog op deze manier?
Heldere nationale pensioenambitie nodig
De oplossing ligt in het veranderen van het systeem, wat beleidsbepalers aan de lopende band doen. Daarbij is momenteel echter geen sprake van een duidelijke visie in het gebruik van de diverse instrumenten, stelt Frans Liem, partner bij IG&H. “Wij zien dat toonaangevende pensioenlanden elk een eenduidige nationale pensioenambitie opstellen, die als vertrekpunt dient voor invulling van beleid.” Zo kiest de UK er bijvoorbeeld voor om zo veel mogelijk een vangnet te creëren ter voorkoming van arme ouderen, terwijl de Denen er naar streven de inkomensteruggang na pensionering voor alle werknemers zo beperkt mogelijk te houden. “Aan de hand van deze visie zijn strategische pijlers ontwikkeld, en is hieraan invulling gegeven in beleid, wetgeving en zelfs op operationeel niveau”, zegt Liem.
De gekozen visie kan verschillende implicaties hebben voor de inrichting van het pensioenlandschap en het lange-termijn effect op inwoners. Om de verschillen te laten zien analyseerde IG&H drie pensioenstelsels op hoofdlijnen (UK, Australië en Denemarken) op basis van vier dimensies: collectiviteit, solidariteit, keuzevrijheid en eigen verantwoordelijkheid. “De analyse laat zien dat eigenschappen van de best presterende pensioenstelsels (alle drie de landen staan in de wereldwijde top 10, red.) enorm kunnen verschillen. Het gaat er daarom niet om wat precies voor gekozen wordt, maar juist om het bepalen van een pensioenambitie die als vertrekpunt fungeert waar zowel de overheid als de private sector naartoe werken."
Juist dat laatste is waar het in Nederland aan schort, stelt Liem. “Pensioenuitvoerders staan in deze tijden voor grote uitdagingen, maar zijn vanwege de onzekerheid omtrent de toekomst van ons pensioenstelsel niet in staat hierop effectief te acteren.” Hij adviseert de overheid om op korte termijn met een visie te komen en een daaraan gekoppelde pensioenambitie. Daarbij kan er volgens hem gekozen worden uit een aantal mogelijke pensioenambities, afhankelijk van de geambieerde mate van dekking / (semi) verplichtstelling en de hoogte van het nagestreefde pensioen. De keuzes variëren van een pensioen dat volledig eigen keuze is – zonder aandacht vanuit de overheid –, tot een pensioenambitie die koopkrachtbehoud als doel heeft. “Het maakt in principe niet uit voor welk ambitieniveau Nederland kiest, als er maar een keuze wordt gemaakt”, zegt Liem, om daaraan toe te voegen “Bepaal in ieder geval eerst wat je wilt bereiken en ga van daaruit de hoofdlijnen van een geactualiseerd pensioensysteem uitwerken. Uiteraard rekening houdend en met respect voor wat er al is en goed past bij de gekozen ambitie.”
