Apotheekbranche presteert goed, maar mag niet op lauweren rusten
De Nederlandse apotheekbranche doet het goed. Nederlandse apotheken scoren hoog op het gebied van kostenbeheersing, kwaliteitsverbetering en klanttevredenheid. Bovendien is de Nederlandse farmaceutische keten bijzonder efficiënt. Ten opzichte van het buitenland behoort de branche tot een van de koplopers. Dat blijkt uit een onderzoek van Eden McCallum in opdracht van apotheekketen BENU.
Nederland telt een kleine 2000 apotheken, wat met een populatie van ongeveer zeventien miljoen mensen neerkomt op twaalf apotheken per 100.000 inwoners. Vergeleken met het buitenland is dit een van de laagste ratio’s. Het onderzoek van Eden McCallum laat hetzelfde kengetal voor elf andere westerse markten zien, waaronder Duitsland, Frankrijk en de UK. Ze concluderen dat alleen Zweden (veertien apotheken per 100.000 inwoners) en Oostenrijk (zestien apotheken per 100.000 inwoners) in de buurt komen van ons land.
Het lagere aantal apotheken ten opzichte van andere landen zou op het eerste oog kunnen suggereren dat apotheken daardoor minder kwaliteit kunnen leveren aan de consument. Volgens de onderzoekers is het tegendeel echter waar. Nederlandse apotheken scoren hoog op het gebied van klanttevredenheid.
Dit wordt ondersteund door data van ZorgkaartNederland, een platform dat bijhoudt hoe tevreden klanten zijn over de kwaliteit van de zorg. Een blik op de scores die apotheken over de hele linie krijgen, laat zien dat de afgelopen drie jaar de gemiddelde waardering voor de branche is gestegen. Met andere woorden, Hoewel Nederland minder apotheken heeft dan de omringende landen, presteren ze collectief bekeken en in de ogen van de consument beter.
Efficiënt
Uit het onderzoek van strategy consultancykantoor Eden McCallum blijkt verder dat de Nederlandse apotheekbranche efficiënt opereert. Net als in andere landen, heeft de branche te maken met een groeiende vraag naar zorgproducten en –diensten, vooral als gevolg van de vergrijzing. “De vergrijzing van de Nederlandse populatie heeft over het afgelopen decennium een grote impact gehad op het geneesmiddelengebruik. We zien een sterke stijging van het aantal voorschriften op recept voor de leeftijdsgroep 65 plus en een grote toename van het aantal polyfarmacie-patiënten (patiënten die meer dan vijf verschillende geneesmiddelen gebruiken)”, vertelt Patrick Linnenbank, die vanuit Eden McCallum betrokken is bij de studie.
Het resultaat is een enorme toename van het aantal farmaceutische verstrekkingen door apotheken. Was de branche in 2007 nog goed voor 145 miljoen verstrekkingen, zo lag dit aantal in 2015 op 239 miljoen, een stijging van ongeveer 65%. Wat ook meespeelde in de afgelopen tien jaar is de complexere wet- en regelgeving waarmee men te maken heeft gekregen. Volgens Linnenbank had deze een kostenverhogende impact op de bedrijfsvoering van apothekers. Zo introduceerde de overheid in 2014 bijvoorbeeld regelgeving die apothekers dwong het eerste-terhandstellingsgesprek als zorgprestatie in te voeren. En twee jaar eerder werd al een initiatief gelanceerd erop gericht om kwaliteitsfactoren uit te vragen.
Momenteel bereiden apothekers zich voor op de Falsified Medicines Directive (FMD), een Europese wetgeving die voorschrijft dat elke verpakking van een receptplichtig geneesmiddel vanaf 2019 een uniek serienummer moet hebben. Doel van de maatregel is om het alsmaar groeiende aantal frauduleuze medicijnen tegen te gaan.
Kostendaling
Tegelijkertijd zijn de overheid en zorgverzekeraars gekomen met verschillende maatregelen die de vergoeding voor de diensten van apothekers hebben verlaagd. Over de hele linie, ondanks de grote toename van de werkdruk en de verslechterde financiële omgeving, constateren de onderzoekers dat de geneesmiddelenkosten per persoon voor alle leeftijdsgroepen in Nederland zijn gedaald. Over alle leeftijdscategorieën heen daalde tussen 2009 en 2015 de kosten met meer dan 18%, terwijl de daling voor mensen onder de veertig zelfs op 30% of hoger lag. Opmerkelijk is de trend die bij de oudere doelgroep zichtbaar is: Hoewel deze ieder jaar meer recepten opvraagt dan gemiddeld ( stijging van meer dan 25%), lukte het apothekers om hun gemiddelde kosten omlaag te brengen.
In het licht van deze efficiencyslagen is er volgens Linnenbank in Nederland sprake van “bijzonder lage” farmaceutische uitgaven per persoon, met €362 per persoon per jaar. Alleen Portugal weet de kosten per persoon nog lager te houden. Het gat met andere landen is echter een stuk groter, vanaf zo’n €70 per persoon per jaar vergeleken met landen als de UK en Zweden, respectievelijk de nummer drie en vier op de lijst. Dit leidt er voor Nederland toe dat slechts een klein percentage van alle zorguitgaven, geschat op minder dan 8%, uitgaat naar de farmaceutische zorg.
Kanttekening van de bevindingen is wel dat het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van BENU, de op een na grootste apothekersgroep van ons land. Het zou opmerkelijk zijn als het bedrijf haar eigen vlees slecht zou keuren, maar desalniettemin staat in hun statuten dat het de belangen van de sector onafhankelijk behartigt. Belangrijker nog, het onderzoek is uitgevoerd door de onafhankelijke onderzoekers van Eden McCallum. “Het zijn positieve conclusies, maar dat is voor ons geen reden om op onze lauweren te gaan rusten. Integendeel, zegt Bart Tolhuisen”, algemeen directeur van BENU.
Toekomst?
Op basis van hun analyse en de belangrijkste verschuivingen in de markt vragen de onderzoekers zich tegelijkertijd af of apothekers hun “topprestatie” kunnen volhouden. “Want de rek van het steeds efficiënter werken en kosten verlagen om effecten van diverse werkdruk-, prijs- en assortimentsmaatregelen op te kunnen vangen, lijkt er wel uit te zijn”, zegt Linnenbank.
Een van de overduidelijke constateringen is dat de werkdruk sneller toeneemt dan de capaciteit. Sinds 2010 heeft de gemiddelde apotheek in Nederland een 18% toename gezien in werkdruk – deze schatting is gebaseerd op het aantal receptregels, zorgprestaties en zorginterventies. Vooral de toename van zorgverlening-gerelateerde activiteiten liggen hier ten grondslag aan, volgens de onderzoekers goed voor het merendeel van de werkdruktoename. Gedurende dezelfde periode echter, is de bezetting van de gemiddelde apotheek slechts met 3% toegenomen.
De toegenomen werkdruk is opgepakt door efficiencywinst, enerzijds in personeel (goed voor ~70% van alle kosten die in de apotheek worden gemaakt), en anderzijds door investeringen in betere processen, systemen en governance. Richting de toekomst zal de behoefte aan farmaceutische zorg in Nederland echter alleen maar verder toenemen. Dit heeft te maken met de verdere vergrijzing en dus een stijging van het aantal polyfarmacie-patiënten, en de complexer wordende zorgvraag, die leidt tot meer en meer benodigde zorgcontacten. “De efficiëntie heeft op basis van de huidige mogelijkheden zo langzamerhand haar maximum bereikt”, zegt Linnenbank.
Om deze uitdaging het hoofd te bieden, zal de branche volgens de onderzoekers farmaceutische ketenoverschrijdende efficiëntie moeten zien te behalen, of zoals zij het noemen ‘Geïntegreerde Farmaceutische Zorg (GFZ). Dit betekent dat ze met andere partijen binnen de zorgketen zullen moeten samenwerken om ervoor te zorgen dat de totale kosten van zorg dalen als gevolg van betere farmazorg. “Bijvoorbeeld door minder ziekenhuisopnames en langer durende zelfstandigheid”, aldus de onderzoekers. Een andere voorbeeld is hoe betere medicatierisicobeperking kan leiden tot een afname van menselijk leed en een verhoging van de effectiviteit van de gebruikte geneesmiddelen.
Het onderzoeksbureau EQUALIS berekende dat als de gehele keten naar een volgende volwassenheidsniveau kan worden gebracht, er een jaarlijkse besparing van ~€300 miljoen zou kunnen worden gerealiseerd. De schatting is gebaseerd op een bandbreedte van €101 miljoen tot €514 miljoen. “Tegenover in totaal €1 miljard aan tarieven voor apotheken levert deze ketenefficiëntie een aanzienlijke structurele besparing van zorgkosten op”, zegt Linnenbank. “Kortom, een verschuiving van de focus van kostenefficiëntie naar waardecreatie is nodig om de huidige positie van Nederlandse apotheken aan de internationale top te handhaven”, voegt Tolhuisen toe.
Hij sluit af: “Wij zijn er van overtuigd dat wij, en alle spelers in en rondom de farmaceutische zorg, niet stil kunnen zitten.”