Ontmanteling van kolencentrales levert maatschappij €4,7 miljard op

Het sluiten van alle tien kolencentrales in Nederland zou de maatschappij €4,7 miljard aan extra welvaart opleveren. Dat blijkt uit een analyse van economisch onderzoeksbureau SEO in opdracht van milieuorganisatie Natuur & Milieu. Voor de energiebedrijven zou de maatregel een inkomstenverlies van in totaal €1,9 miljard betekenen en ook consumenten zouden voor zo’n €3,1 miljard aan hogere kosten komen te staan. Daartegenover staat echter een grotere winst voor de volksgezondheid en het klimaat, te danken aan een fors lagere CO2 uitstoot.

81% van de elektriciteitsproductie in Nederland wordt anno 2016 met fossiele brandstoffen als kolen en gas opgewekt, waarbij de tien kolencentrales* die ons land telt goed zijn voor bijna 30% van de totale productie. Als onderdeel van het gesloten Energieakkoord in 2013, besloot de overheid om de vijf oudste kolencentrales voor 2017 te laten sluiten. Recentelijk bracht het kabinet naar buiten ook de twee oudste van de vijf nog operationele kolencentrales te willen ontmantelen, maar of dat daadwerkelijk doorgaat zal later dit jaar bekend worden. Indien dat gebeurt, dan blijven er uiteindelijk drie (moderne) kolencentrales over, waarvan een zich bevindt in Eemshaven (Groningen) en de overige twee op de Rotterdamse Maasvlakte.

“Dat is een mooie eerste stap, maar Nederland profiteert pas echt als alle vijf de centrales worden gesloten”, aldus Geertje van Hooijdonk, hoofd energie bij Natuur & Milieu. “Daarmee komen ook onze klimaatdoelstellingen in een klap binnen handbereik.” Om de economische consequenties van het sluiten van alle tien kolencentrales te begrijpen, en te achterhalen welke impact dit op de economie en maatschappij zou hebben, vroeg de milieuorganisatie advies- en onderzoeksbureau SEO om het scenario door te rekenen. Uitgangspunt voor het onderzoek vormt een complete productiestop en ontmanteling van de centrales voor 2020.

Om tot hun bevindingen te kunnen komen voerden de onderzoekers een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) uit, die de impact meet van het sluiten van de centrales op de belangrijkste stakeholders. Deze stakeholders zijn: de energieproducenten, de afnemers van energie (bedrijven en huishoudens), burgers (gezondheidseffecten, effecten via klimaatverandering en effecten op natuur en milieu) en de overheid (effecten op de inkomsten en uitgaven van het Rijk).

Het model hierboven geeft schematisch de belangrijkste effecten van het sluiten van de kolencentrales weer. De welvaartseffecten zijn hierin met de groene (positieve effecten) en oranje (negatieve effecten) vlakken aangegeven. Het vlak met onderbroken lijnen geeft aan dat hier mogelijk een welvaartseffect is. Oranje letters geven aan dat er waarschijnlijk in eerste instantie een negatief effect plaatsvindt terwijl paarse pijlen in het bijzonder gedragsreacties weergeven.

Door de sluiting van kolencentrales valt allereerst de productiecapaciteit voor elektriciteit weg (linksboven in de figuur), wat op zijn beurt leidt tot het wegvallen van de winst voor de kolencentrales (producentensurplus)**. Gegeven de vraag in Nederland (en het buitenland) zal het weggevallen aanbod van elektriciteit door kolencentrales productie uit andere bronnen uitlokken, aldus de onderzoekers. Die bronnen leveren vervolgens weer een producentensurplus op, voor zover dit geen vervanging door import betreft. Als een toename in de binnenlandse productie uitbreidingsinvesteringen vereist, leidt dat tot kosten van die investeringen***.

De onderzoekers leggen uit dat door de verschuiving van kolen naar andere bronnen de samenstelling van de productie van elektriciteit en mogelijk ook de omvang van de binnenlandse productie verandert. “Dat heeft consequenties voor de uitstoot van stoffen en gassen die schadelijk zijn voor de gezondheid en het milieu”, schrijven de onderzoekers.

Verder kan de veranderde samenstelling van de productie van elektriciteit invloed hebben op de elektriciteitsprijs. “Dit kan consequenties hebben voor de winst van energieproducenten: het beïnvloedt immers de omzet via de prijs”, aldus de auteurs. Ook kan dit een vraagreactie uitlokken, die samen met de verandering in de elektriciteitsprijs de verandering in het consumentensurplus bepaalt. Bovendien kan er via deze weg (via de afzet) een invloed zijn op de winst van energieproducenten.

Uit de door SEO doorgevoerde kosten-baten analyse blijkt dat energieafnemers voor €3,1 miljard nadeel ondervinden van de sluiting van de kolencentrales, omdat de elektriciteitsprijs hierdoor gaat stijgen. Als de stijging van de energiekosten volledig wordt doorberekend aan de consument, kost dit gemiddeld €12 extra per jaar per huishouden. Energieproducenten in Nederland zullen door de sluiting van de centrales minder winst gaan genereren, per saldo een bedrag van €1,9 miljard. Dit effect bestaat uit het verlies aan potentiële winst door de eigenaren van de kolencentrales die in 2020 worden gesloten (- €5,3 miljard), met daartegenover de toenemende winst voor de gascentrales die een deel van de productie overnemen (+ €1,9 miljard) en de toenemende winst (+ €1,5 miljard) van overige producenten van elektriciteit (door de hogere prijs).

Tegenover de nadelen voor afnemers en producenten staan de enorme baten van de sluiting van de centrales voor de maatschappij. Lagere CO2 uitstoot en lagere overige emissies leveren de maatschappij respectievelijk €5,6 miljard en €4,2 miljard aan waarde op (in de vorm van lagere gezondheids- en klimaatschade). De vermeden CO2 uitstoot en overige emissies (zoals NOx, fijnstof en kwik) hebben relatief gezien – met gezamenlijk bijna €10 miljard aan maatschappelijke baten – de grootste impact op de MKBA. Het sluiten van de kolencentrales in 2020 verlaagt de emissies van CO2 in dat jaar met 16,3 mton, circa 11% van de totale emissies van CO² in dat jaar****.

Tenslotte toont de doorberekening aan dat het sluiten van de kolencentrales nauwelijks tot geen effect heeft op de leveringszekerheid en de werkgelegenheid. Nederland beschikt over voldoende andere energiebronnen en de werkgelegenheid verschuift binnen een paar jaar naar andere sectoren, stellen de onderzoekers.

“Het sluiten van alle kolencentrales in 2020 levert een maatschappelijke netto baat op. Tegenover negatieve effecten op de energieafnemers en netto gezien negatieve effecten op de energieproducenten staan voldoende baten van vermeden CO2- en andere emissies”, besluiten de onderzoekers.

* De tien kolencentrales staan verspreid over de locaties: Eemshaven (Groningen), Amsterdam, Rotterdam (Maasvlakte), Borssele, Geertruidenberg en Nijmegen. Leveranciers zijn: Nuon, Essent, Eon, Electrabel en EPZ.

** Dat verlies dient te worden gecorrigeerd voor eventuele toegekende subsidies, want deze mogen een opbrengst voor de producent zijn, ze vormen slechts een overdracht van middelen voor de maatschappij als geheel.

*** Onder de aanname dat het producentensurplus betrekking heeft op het verschil tussen omzet en variabele kosten.

**** De monetaire waardering van de CO2 emissies is gebaseerd op de schadekostenmethodiek. Hierbij worden voor de desbetreffende stoffen de schadekosten gebruikt om emissies in monetaire waardes uit te drukken. Schadekosten zijn kosten die gemaakt moeten worden om de effecten van een bepaalde stof op het milieu, de natuur of de volksgezondheid op te vangen.