Roken kost de samenleving €43 miljard per jaar, €2.000 per burger

Rokers zorgen in Nederland jaarlijks voor zo’n €21 miljard tot €43 miljard aan maatschappelijke kosten – ongeveer €2.000 per inwoner, blijkt uit onderzoek. De studie brengt onder meer in kaart hoeveel mensen er roken, wat dat met hen doet, hoeveel dat kost en wie deze kosten dragen.

Uit onderzoek van de World Health Organization blijkt dat rokers gemiddeld tien jaar eerder sterven, wereldwijd goed voor ongeveer zes miljoen doden per jaar. Daarnaast sterven nog eens 600.000 mensen als gevolg van ‘meeroken’. In Nederland rookt 25% van de bevolking – ongeveer 4,3 miljoen mensen. Hiervan sterven er jaarlijks 20.000 aan de gevolgen van roken en worden er 400.000 chronisch ziek. Het opleidingsniveau van Nederlanders lijkt samen te hangen met het aantal rokers. Hoe lager de opleiding, des te hoger het percentage rokers.

SEO Economisch Onderzoek werd onlangs gevraagd door Stichting Eindspel Tabak om de maatschappelijke kosten van roken in kaart te brengen. De Stichting wil snel het aantal rokers in Nederland zien dalen, en wil beleidsmakers door middel van het onderzoek de noodzaak van afbouwen laten inzien. Voor het inzichtelijk maken van de kosten maakte het onderzoeksbureau gebruik van de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA).

Roken heeft verstrekkende gevolgen voor het menselijk lichaam. Vrijwel elk orgaan wordt door roken aangetast, veel meer dan de meeste mensen weten. De kans op longkanker is het grootst – en tevens het bekendst – maar ook de kans op andere vormen van kanker, de kans op longaandoeningen, hart- en vaatziekten, diabetes, reuma, tbc en blindheid door maculadegeneratie wordt groter als iemand rookt.

Mede door de verhoogde kans op (potentieel) dodelijke ziektes, ligt de kans om binnen een jaar te sterven hoger voor rokers dan voor niet-rokers boven de 35. Voor een 60 tot 65 jarige, rokende man is de kans om binnen een jaar te overlijden zelfs drie keer zo hoog als de kans voor een man van die leeftijd die nooit gerookt heeft. De sterftekans voor mensen die ooit gerookt hebben, maar zijn gestopt ligt aanzienlijk lager dan die van huidige rokers.

Uit het onderzoek komt verder naar voren dat ook de kwaliteit van leven van rokers lager is dan die van niet rokers. Mensen die nooit gerookt hebben waarderen hun kwaliteit van leven met een 0,88 of een schaal van 0 tot 1, terwijl zware rokers een levenskwaliteit van 0,77 hebben. Van dat verschil is de helft (0,052 punt) toe te rekenen aan het roken. De onderzoekers wijzen er echter op dat dit een schatting is, en dat het werkelijke percentage hoger kan liggen, doordat gecorrigeerd is voor ziekten die veroorzaakt kunnen zijn door roken.

SEO Economisch Onderzoek heeft al deze gevolgen van roken vervolgens omgerekend naar een kostenbedrag in euro’s. Volgens het bureau wordt maar liefst 13% van de totale ziektelast in Nederland veroorzaakt door tabaksconsumptie. De onderzoekers hebben verschillende kostenscenario’s opgesteld, waarbij de kosten in het lagekostenscenario een totaal van €21,2 miljard bedragen en in het hogekostenscenario maar liefst €43,2 miljard. Vooral het verlies aan levensjaren (tussen de €22,3 en €24,3 miljard) en verminderde kwaliteit van leven (€11 miljard in alle scenario’s) blijken grote kostenposten te zijn.

In de berekeningen zijn ook baten meegenomen, namelijk de kosten die bespaard worden (bijvoorbeeld AOW en zorgkosten) door het vervroegd overlijden van (ex-)rokers (dit leidt tot een besparing van tussen de €12 en €12,8 miljard), maar ook het genot dat rokers ervaren bij het opsteken van een sigaret is in de analyse meegenomen en in euro’s uitgedrukt. In het lagekostenscenario draagt dit €9,2 miljard bij, terwijl in het hogekostenscenario het genot verwaarloosbaar is.

Belangrijk voor het doel van het onderzoek is om te kijken naar wie de kosten van roken dragen. De kosten blijken vooral bij de rokers zelf te liggen. Vervroegd overleden (ex-)rokers dragen in alle scenario’s met €22,3 miljard veruit de meeste kosten, voornamelijk door hun verlies in levensjaren. Levende rokers zijn in het lage kostenscenario €3,7 miljard aan maatschappelijke kosten kwijt, maar dit loopt in het midden- en hogekostenscenario hard op naar €11,6 en €19,7 miljard. Nooit rokers draaien alleen voor de kosten van wel-rokers op in het hogekostenscenario, en zelfs dan blijven de kosten met €1,2 miljard beperkt. In de andere twee scenario’s profiteren ze vooral van de baten, die afkomstig zijn uit de kostenbesparingen van vervroegd overleden rokers.

In het onderzoek is de ontwikkeling van het aandeel rokers in Nederland in kaart gebracht. Rookten in 1970 nog driekwart van de mannen, en ruim 40% van de vrouwen, zo lag in 1990 zowel het aandeel rokende mannen als rokende vrouwen tussen de 30% en 40%. Vanaf 2010 lagen beide percentages onder de 30% en in 2013 rookte nog 25% van de Nederlanders, waarbij het percentage mannen en vrouwen zo goed als gelijk was. Wat Stichting Eindspel Tabak echter zorgen baart is dat de daling van het aantal rokers sterk is afgezwakt in de afgelopen tien jaar. Tussen 2005 en 2010 steeg het aandeel van vrouwen die roken zelfs met enkele procenten.