Deze dertien ziekenhuizen zitten in de gevarenzone

13 november 2018 Consultancy.nl

Na de faillissementen van MC Slotervaart en de IJsselmeerziekenhuizen is de discussie over de financiële positie van ziekenhuizen losgebarsten. Een stresstest van BDO laat zien dat het wellicht niet blijft bij de ziekenhuizen in Amsterdam en Lelystad: dertien andere ziekenhuizen bevinden zich in de gevarenzone.

Donderdag 25 oktober werd de Nederlandse zorgwereld opgeschrikt door niet één maar twee faillissementen. De ondergang van MC Slotervaart en de IJsselmeerziekenhuizen leidden tot verhitte discussies binnen de sector en de politiek. De Amsterdamse SP stelt dat Achmea het Slotervaartziekenhuis overeind had moeten houden: “Achmea heeft miljarden aan premiegeld op de plank liggen”, aldus fractievoorzitter Erik Flentge. Anderen vinden dat premiegeld niet is bedoeld om ziekenhuizen te redden: “Zorgverzekeraars moeten ervoor zorgen dat de zorg voor inwoners van Amsterdam en steden als Lelystad en Emmeloord goed is geregeld. Als dat is geborgd, houdt hun zorgplicht op”, stelt Hugo Keuzenkamp, bestuurder van het Westfriesgasthuis en het Waterlandziekenhuis, in het FD.

Uiteraard wordt er ook gesproken over de rol van de politiek. Had er beter toezicht moeten zijn? Had Den Haag moeten ingrijpen? Waarom worden banken wel overeind gehouden en ziekenhuizen niet? Terwijl de SP stelt dat de faillissementen laten zien dat marktwerking in de zorg onwenselijk is, stellen anderen dat het juist aantoont dat deze marktwerking hiermee – hoe pijnlijk ook – zijn vruchten afwerpt: “Dit is juist een positief gevolg van marktwerking. Dit soort ziekenhuizen openhouden, zoals de overheid misschien zou doen, komt de kwaliteit van de zorg niet ten goede”, aldus Wim Groot, hoogleraar Gezondheidseconomie, in het FD. “Niemand zal er wat dat betreft rouwig om zijn dat deze ziekenhuizen sluiten.” Deze dertien ziekenhuizen zitten in de gevarenzone

Aan de discussie zal voorlopig geen einde komen: een rapport van adviesbureau BDO – de ‘Benchmark Ziekenhuizen 2018’ – laat zien dat de faillissementen van MC Slotervaart en de IJsselmeerziekenhuizen misschien nog maar het topje van de ijsberg vormen. Terwijl de onderzoekers concluderen dat de helft van de 64 onderzochte ziekenhuizen op financieel vlak relatief goed presteert, scoort een groep van veertien ziekenhuizen een onvoldoende wanneer er wordt gekeken naar financiële graadmeters als winstgevendheid, solvabiliteit, liquiditeit en vermogen. Hiermee bevinden de ziekenhuizen zich volgens de onderzoekers in de gevarenzone: “Zeker als ze enkele jaren een onvoldoende scoren, lopen ze risico op een technisch faillissement”, schrijft BDO-partner Chris van den Haak in de Benchmark Ziekenhuizen. “Ze worden overeind gehouden door zorgverzekeraars en banken. In het normale bedrijfsleven waren ze allang failliet gegaan.”

Terwijl het lang niet met alle ziekenhuizen slecht gaat en ze ook van een onvoldoende kunnen toewerken naar een heel goed cijfer– het wordt pas een flinke financiële uitdaging als een ziekenhuis jaar in jaar uit een onvoldoende scoort – laten vooral de onderliggende meerjarentrends volgens BDO een verontrustend beeld zien. Door de alsmaar dalende rendementen van ziekenhuizen in combinatie met personele krapte en te verwachten toenemende vraag staat de beschikbaarheid van de zorg sterk onder druk.

Dertien in gevaar

Onder de veertien ziekenhuizen die dit jaar een onvoldoende scoren bevinden zich ook de IJsselmeerziekenhuizen – MC Slotervaart is niet meegenomen in de stresstest omdat het zijn jaarcijfers nog niet had gedeponeerd. Dit betekent dat er volgens BDO nog dertien ziekenhuizen zijn die de komende jaren onder hevige financiële druk staan en – als er niet tijdig wordt ingegrepen door bestuurders, de politiek of zorgverzekeraars – mogelijk MC Slotervaart en de IJsselmeerziekenhuizen achternagaan.

Zuyderland komt uit de bus als het ziekenhuis waar de nood het hoogst is. De instelling, met vestigingen in Sittard-Geleen en Heerlen, is ontstaan uit een fusie tussen Atrium Medisch Centrum Parkstad en Orbis Medisch en Zorgconcern Sittard-Geleen en scoort met een twee het laagst van de dertien – alleen de IJsselmeerziekenhuizen kregen hetzelfde cijfer. Daarna volgen twee Twentse ziekenhuizen, die beide worden beoordeeld met een 3: Ziekenhuisgroep Twente, dat locaties heeft in Almelo en Hengelo, en het in Enschede gevestigde Medisch Spectrum Twente, dat behoort tot de grootste niet-academische ziekenhuizen van Nederland. Nog twee andere ziekenhuizen ontvangen een 3: het LangeLand Ziekenhuis uit Zoetermeer en Meander Medisch Centrum uit Amersfoort, dat volgens Elsevier behoort tot de beste ziekenhuizen van Nederland.

Er zijn vijf ziekenhuizen waarvan de financiële situatie wordt beoordeeld met een 4. Hiervan verkeert Treant Zorggroep – dat beschikt over locaties is Hoogeveen, Emmen en Stadskanaal – in het zwaarste weer, gevolgd door Maasziekenhuis Pantein, dat is gevestigd in het Noord-Brabantse Beugen. Niet veel beter gaat het met het Zaans Medisch Centrum – dat vorig jaar nog en nieuw pand in gebruik nam in Zaandam – en met het Het HagaZiekenhuis, een algemeen ziekenhuis met twee vestigingen in Den Haag. Het vijfde en laatste ziekenhuis met een 4 is Alrijne Ziekenhuis, dat is te vinden in Leiden, Leiderdorp, Alphen aan den Rijn, Katwijk en Sassenheim.

“De druk op het rendement zal in de komende jaren nog groter worden. Dit zal, zeker voor de ziekenhuizen die nu al in financiële problemen zitten, mogelijke faillissementsscenario’s alleen nog maar realistischer maken.”

Tot slot zijn er drie ziekenhuizen die een 5 krijgen. Ten eerste gaat het om het Albert Schweitzer ziekenhuis, dat in 1999 ontstond uit een fusie tussen het Drechtsteden Ziekenhuis en het Merwedeziekenhuis en beschikt over vestigingen in Dordrecht, Sliedrecht, Zwijndrecht en Ridderkerk. De tweede is het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, dat al meer dan 160 jaar mensen bedient uit Nijmegen en het omliggende gebied. Het derde ziekenhuis met een 5 – en daarmee ook de laatste instelling van de dertien zorgenkindjes – is het in Harderwijk gevestigde St. Jansdal, dat de afgelopen weken nog patiënten uit Lelystad en omgeving heeft opgevangen in verband met het faillissement van de IJsselmeerziekenhuizen.

Neerwaartse of opwaartse spiraal?

Terwijl deze dertien ziekenhuizen van BDO een onvoldoende krijgen, vertellen de cijfers niet het hele verhaal over hun financiële situatie. Waar het bij sommige van de instellingen al langer niet goed gaat, is de situatie bij een aantal anderen sinds vorig jaar verbeterd. Van de dertien ziekenhuizen die in de gevarenzone zitten, scoorden er negen in de vorige uitgave ook al een onvoldoende. Een aantal ziekenhuizen – waaronder Medisch Spectrum Twente, Ziekenhuisgroep Twente en Zuyderland – kampen al jaren met lage cijfers.

Meander is dit jaar het hardst gevallen, van een 7 naar een 3, gevolgd door het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, dat van een 8 is afgegleden naar een 5. Ziekenhuisgroep Twente zakte van een 5 naar een 3, HagaZiekenhuis van een 6 naar een 4 en St. Jansdal van een 7 naar een 5. Het Zaans Medisch Centrum, tot slot, zakte van een 5 naar een 4. Anderzijds verbeterde de situatie bij Maasziekenhuis Pantein, dat steeg van een 2 naar een 4, bij Treant Ziekenhuisgroep, dat steeg van een 3 naar een 4, en bij Langeland Ziekenhuis, dat steeg van een 2 naar een 3. Ook zijn er ziekenhuizen die een sterke verbetering van de financiële performance laten zien en daardoor niet langer in de gevarenzonde zitten. Zo zijn het VieCuri Medisch Centrum en het Groene Hart Ziekenhuis van een onvoldoende gestegen naar een 7.

De onderzoekers waarschuwen dat – ondanks de stijgende zorgvraag – de ziekenhuizen het in de nabije toekomst alleen nog maar moeilijker gaan krijgen. “De druk op het rendement zal in de komende jaren nog groter worden aangezien in het hoofdlijnenakkoord medischspecialistische zorg 2019-2022 een nog beperktere groeiruimte is opgenomen. Dit zal, zeker voor de ziekenhuizen die nu al in financiële problemen zitten, mogelijke faillissementsscenario’s alleen nog maar realistischer maken.”

De enige uitweg is volgens de onderzoekers een overgang naar een nieuw businessmodel. Ervoor kiezen om het bestaande businessmodel te optimaliseren en verbeteren “is geen duurzame oplossing,” aldus Van den Haak in de Benchmark Ziekenhuizen. “Focus niet op het steeds maar laten groeien van het zorgvolume”, luidt het advies. “Ziekenhuizen doen er goed aan in te zetten op de juiste zorg op de juiste plek, preventie van ziekte en digitalisering. Om daarvoor een passende businesscase te maken, moeten ze meerjarenafspraken maken met zorgverzekeraars.” Hierbij zouden ze een voorbeeld kunnen nemen aan de ziekenhuizen die het wel goed voor elkaar hebben. Financieel gezien zijn het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis, St. Jans Gasthuis, Laurentius Ziekenhuis, Stichting Antonius Ziekenhuis en Streekziekenhuis Koningin Beatrix volgens BDO Nederlands beste presteerders.