Robot en vergrijzing dodelijke combinatie voor arbeidsmarkt

27 augustus 2018 Consultancy.nl

Vooral oudere werknemers lopen de komende jaren het risico dat hun baan wordt overgenomen door intelligente technologie. Evenals laaggeschoolden, worden veel ouderen ingezet voor werk dat relatief eenvoudig te automatiseren is. Vanwege de toenemende vergrijzing en een afname van de jong talent, worden oudere werknemers op termijn echter onmisbaar. Bedrijven zullen dan ook moeten gaan investeren in herscholing van oudere werknemers, zo wordt gesteld op basis van een nieuwe studie.

In het onderzoek – uitgevoerd door Oliver Wyman en Mercer – is gekeken naar de risico’s die ontstaan vanuit het samenspel tussen een ouder wordende beroepsbevolking en de opkomst van automatisering. De onderzoekers namen zestien landen in Azië, Europa en Noord- en Zuid-Amerika onder de loep. Van alle OESO-landen blijkt in Nederland het aandeel van oudere werknemers onder de werkloze bevolking het sterkst te stijgen. In minder dan zestien jaar steeg hun aandeel van 14% naar 30%. Hierbij speelt automatisering een belangrijke rol, aangezien oudere werknemers in Nederland momenteel veel worden ingezet voor werk dat geautomatiseerd kan worden. Daardoor is de kans dat zij worden vervangen door robots of andere vormen van automatisering – het zogeheten verdringingsrisico – zo’n 50%.

“Tegenwoordig willen veel bedrijven versneld de nieuwste intelligente technologieën toepassen, wat grote gevolgen kan hebben voor oudere werknemers. Het kan leiden tot meer werkloosheid, toenemende ongelijkheid en tot extra druk op de sociale vangnetten”, legt Oliver Wyman-partner Coen Degen uit. “Oudere werknemers vormen een belangrijk deel van de workforce, maar als zij hun vaardigheden en kennis niet genoeg aanpassen aan de huidige ontwikkelingen, lopen zij het risico buitengesloten te worden.” Dat we in Nederland te maken hebben met snelle vergrijzing zorgt er bovendien voor dat steeds meer mensen binnen de risicogroep vallen.

Investeren in herscholing

De mogelijk negatieve gevolgen beperken zich echter niet tot de oudere werknemers. In het rapport – getiteld ‘Twin Threats of Aging and Automation’ – worden gewezen op de grote maatschappelijke problemen die kunnen ontstaan als oudere en lager geschoolde werknemers buiten spel komen te staan: “Zonder ingrijpen dreigen werkloosheid, onderbenutting, groeiende ongelijkheid en ernstige tekorten aan geschikt personeel”, stellen de onderzoekers. Terwijl het wellicht vreemd lijkt dat automatisering leidt tot personeelstekorten, wijst David Sanderse, CEO van Mercer Nederland, erop dat de inzet van nieuwe technologieën ook afhankelijk is van het juiste talent: “Automatisering werkt namelijk het best in combinatie met menselijke vaardigheden.” 

Robot en vergrijzing dodelijke combinatie voor arbeidsmarkt

Om de problemen zoveel mogelijk af te wenden, moeten bedrijven de productiviteitswinst die wordt gerealiseerd dankzij automatisering steken in de herscholing van werknemers wiens banen zijn verdwenen. “Naast het investeren in digitale strategieën moeten werkgevers plannen maken om oudere werknemers daarin te betrekken”, stelt Sanders. “Automatisering maakt een ongekend hoge productiviteit mogelijk, waardoor bedrijven kunnen investeren in zowel nieuwe inkomstenstromen als jongere werknemers. Investeren in jong talent wordt echter lastig nu de jongere bevolking afneemt.” In het rapport is te lezen dat de werkzame bevolking tot 2030 krimpt met 5,5%, terwijl het aantal 65-plussers zal stijgen met 6,6%. Sanderse: “Met een workforce die in 2030 voor 32% uit mensen tussen de 50 en 64 jaar bestaat, kunnen overheden en bedrijven het zich niet veroorloven oudere medewerkers te negeren.” 

Wereldwijde verdringing

De gevolgen van vergrijzing en robotisering laten zich ook buiten Nederland gelden. In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat het onderzoek een positieve correlatie suggereert tussen vergrijzing en automatisering: “Hoe ouder de bevolking van een land, hoe groter de inzet van intelligente technologie.”

Binnen Europa worden met name Duitsland en Italië aangemerkt als risicolanden, met respectievelijke verdringingsrisico’s van 57% en 58%. Tegen 2030 zal in Italië naar verwachting bijna een kwart van de beroepsbevolking een leeftijd hebben van tussen de 50 en 64 jaar, waardoor de verdringing van ouderen grote gevolgen kan hebben. De ernst van het hoge Duitse verdringingsrisico wordt volgens de onderzoekers enigszins verkleind doordat fabrieksbanen in Duitsland meer kennis vergen en daardoor minder kwetsbaar zijn dan in minder ontwikkelde landen. 

De grootste risico’s voor verdringing door robots worden waargenomen in Azië. De absolute koploper is China, waar robots 76% van de werkzaamheden van oudere werknemers kunnen overnemen. Daarachter volgen nog drie Zuidoost-Aziatische landen: in Vietnam en Thailand is het risico net iets lager dan 70%, terwijl Zuid-Korea net onder de 65% uitkomt. Deze drie landen zijn bovendien in hoog tempo aan het vergrijzen. Zuid-Korea is tussen nu en 2050 zelfs ‘s werelds snelst vergrijzende land. Tot 2030 zal de werkende bevolking krimpen 10,1%, terwijl het aantal 65-plussers toeneemt met 10,9%. Tegen die tijd is Zuid-Korea ook nog eens ’s werelds meest geautomatiseerde land. Momenteel ligt het op het gebied van de automatisering van de economie al ver voor op andere ontwikkelde landen.

Andere landen waar de verdringingsrisico’s relatief hoog liggen zijn Chili en Japan. Zwitserland, de UK, Zweden en Canada hebben te maken met percentages net onder de 50% en lopen daarmee net wat minder risico dan Nederland. Helemaal onderaan staat Australië, waar het risico uitkomt op 42%.